Ο ρόλος της κλαδικής διάρθρωσης
στην οικονομική μεγέθυνση,
τις ανισότητες και τη φτώχεια:
Η περίπτωση των PIIGS
κατά την περίοδο 2000-2021

του Δρ. Τρύφωνα Λεμοντζόγλου

Εισαγωγή: Η παρούσα μελέτη επιδιώκει να διερευνήσει εμπειρικά την ύπαρξη πιθανών μακροχρόνιων σχέσεων ανάμεσα στα επίπεδα συνεισφοράς των βασικών κλάδων της οικονομίας στην οικονομική μεγέθυνση, τους ρυθμούς ανάπτυξης, τις οικονομικές ανισότητες και τη φτώχεια, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο γκρουπ των PIIGS (βλ. Πορτογαλία, Ιταλία, Ιρλανδία, Ελλάδα και Ισπανία) κατά την περίοδο 2000-2021. Ως πηγές άντλησης των δεδομένων μας χρησιμοποιήσαμε την Παγκόσμια Τράπεζα και τον ΟΟΣΑ, ενώ οι οικονομετρικές μας επεξεργασίες έλαβαν χώρα στο περιβάλλον του e-views. Σύμφωνα με τα αποτελέσματά μας, η συνεισφορά της βιομηχανίας στο ΑΕΠ βρέθηκε να σχετίζεται θετικά και στατιστικά σημαντικά με τους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης στο μακροχρόνιο επίπεδο. Η σχέση αυτή υπήρξε μονόδρομη, με κατεύθυνση από τη συμβολή της βιομηχανίας στο ΑΕΠ στην οικονομική μεγέθυνση. Αντίθετα, αρνητικό υπήρξε το πρόσημο της μακροχρόνιας σχέσης που συνέδεε τη συνεισφορά των υπηρεσίων στο ΑΕΠ με την οικονομική μεγέθυνση. Τα πρόσημα αυτών των σχέσεων διατηρούνται και στην περίπτωση του γκρουπ των χωρών της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Επιπλέον, η συμβολή των υπηρεσιών βρέθηκε να σχετίζεται θετικά και στατιστικά σημαντικά στο μακροχρόνιο επίπεδο με τις τιμές του δείκτη οικονομικών ανισοτήτων.

Ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης των PIIGS

Σχόλιο: Καθ' όλη την περίοδο από το 2000 έως το 2007 οι PIIGS απολαμβάνουν θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης σε επίπεδα άνω του 2%. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε αυτή την περίοδο ως μια περίοδο σταθεροποίησης σε θετικούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης. Η κατάσταση αυτή ανατρέπεται με την άφιξη της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008. Για ολόκληρο το διάστημα από το 2008 έως το 2013 οι PIIGS σημειώνουν αρνητικούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης (περίοδος συρρίκνωσης). Από το 2014 έως το 2019 οι PIIGS επιστρέφουν σε θετικά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης (περίοδος ανάκαμψης), ενώ μια νέα συρρίκνωση της οικονομικής μεγέθυνσης έρχεται στην επιφάνεια με την πανδημική κρίση του 2020 (νέα κρίση). Η κρίση του 2020, αν και υπήρξε πιο βαθιά (εντονότερη) για τους PIIGS συγκριτικά με την αντίστοιχη του 2008, φαίνεται πως ξεπεράστηκε αρκετά γρηγορότερα, οδηγόντας μάλιστα σε θετικούς ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης το 2021 (νέα ανάκαμψη).

Η εικόνα του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης σε βάθος χρόνου (PIIGS)

Η εικόνα για το σύνολο των χωρών της Ευρώπης (Μ.Ο)

Η εικόνα για τις χώρες των Βαλκανίων

Δυτική Ευρώπη

Βόρεια Ευρώπη

Κεντρική Ευρώπη

Ανατολική Ευρώπη

PIIGS και Οικονομική Μεγέθυνση: Η τιμή του δείκτη οικονομικής μεγέθυνσης των PIIGS μειώθηκε από το 5.2% το 2000 στο 3.2% το 2007, διατηρώντας, ωστόσο, το θετικό της πρόσημο καθ' όλη την περίοδο από το 1994 έως το 2007 (φάση σταθεροποίησης σε θετικούς ρυθμούς). Έπειτα, η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 οδήγησε σε σημαντικότατη πτώση των τιμών του δείκτη, αγγίζοντας το -4.3% το 2009. Αξίζει να σημειωθεί πως η συρρίκνωση αυτή υπήρξε η βαθύτερη που παρατηρήθηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 στους PIIGS (βαθύτερή της υπήρξε μονάχα η πρόσφατη συρρίκνωση του 2020). Οι τιμές του δείκτη οικονομικής μεγέθυνσης των PIIGS διατηρούν το αρνητικό τους πρόσημο μέχρι το 2013 (φάση συρρίκνωσης). Κατά την περίοδο 2012-2015 οδηγούμαστε σε μια φάση ανάκαμψης (το 2015 βρισκόμαστε στο 6.1%, δηλαδή λίγο υψηλότερα από την αντίστοιχη τιμή του 2000). Αργότερα, ακολουθεί μια νέα πτώση της τιμής του δείκτη, φθάνοντας στο -6.3% το 2020 (πανδημική κρίση). Τέλος, ακολουθεί μια νέα ανάκαμψη με την τιμή του δείκτη να φθάνει στο 7.9% το 2021. Οι αρνητικές επιδράσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008, και πιο πρόσφατα της πανδημικής κρίσης του 2020, στις τιμές του δείκτη οικονομικής μεγέθυνσης γίνονται εύκολα ορατές ακόμη και αν επικεντρώσουμε την προσοχή μας σε άλλα γκρουπ χωρών.

Σε ότι αφορά το ατομικό επίπεδο εξέλιξης των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης των PIIGS, Ιταλία, Πορτογαλία και Ιταλία, φαίνεται να κινούνται παράλληλα η μια στην άλλη (τάσεις σύγκλισης), ενώ Ελλάδα και Ιρλανδία ακολουθούν δύο σχετικά διαφοροποιημένα μοτίβα, ιδιαίτερα μετά την κρίση του 2008, αποκλίνοντας σημαντικά, αν και με αντίθετο τρόπο, από τις υπόλοιπες χώρες του γκρουπ. Η κρίση του 2008 υπήρξε βαθύτερη και μεγαλύτερη σε διάρκεια για την Ελλάδα συγκριτικά με τις άλλες χώρες του γκρουπ των PIIGS (η τιμή του δείκτη άγγιξε το -10.1% το 2011, ενώ διατήρησε το αρνητικό της πρόσημο καθ' όλη την περίοδο από το 2008 έως το 2013). Σε αντίθεση με την Ελλάδα, η Ιρλανδία φαίνεται να ανακάμπτει γρηγορότερα, πετυχαίνοντας τα υψηλότερα επίπεδα οικονομικής μεγέθυνσης καθ' όλη σχεδόν την περίοδο που ακολούθησε την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008.

Διάγραμμα 3: Ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ
(ανά γεωγραφική περιοχή & ύψος εισοδήματος)

Διάγραμμα 4

Διάγραμμα 5

Ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ (PIIGS - country level)

Η εικόνα του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης σε βάθος χρόνου (PIIGS - country level)

Η συνεισφορά των κλάδων στο ΑΕΠ

Συνεισφορά κλάδων στο ΑΕΠ

Η συνεισφορά του κλάδου των υπηρεσιών και της βιομηχανίας (σύνολο χωρών)

Βαλκάνια

Δυτική Ευρώπη

Βόρεια Ευρώπη

Κεντρική Ευρώπη

Ανατολική Ευρώπη

Η συνεισφορά των κλάδων στην οικονομική μεγέθυνση: Κατά την περίοδο 2000-2021, η συνεισφορά των υπηρεσιών στην οικονομική μεγέθυνση των PIIGS βρισκόταν κατά μέσο όρο στo 64.30%, ενώ για την βιομηχανία και την αγροτική παραγωγή οι σχετικές τιμές ήταν 22.74% και 2.41%, αντίστοιχα. Νωρίτερα, κατά μέσα της δεκαετίας του 1990, η συμβολή της βιομηχανίας στο ΑΕΠ για τους PIIGS άγγιζε κατά μέσο όρο το 25.6%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τον κλάδο των υπηρεσιών ήταν 59,93%. Την ίδια περίοδο, η συνεισφορά της αγροτικής παραγωγής στο ΑΕΠ άγγιζε κατά μέσο όρο το 4.92%.

Σε ότι αφορά την τάση της συνεισφορά της βιομηχανίας στην οικονομική μεγέθυνση των PIIGS, αυτή σημείωσε πτώση από το 25.4% το 2000 στο 19.6% το 2014. Μετά το 2014 ακολουθεί μια ανάκαμψη των τιμών του δείκτη (το έτος 2021 βρισκόμαστε κοντά στα επίπεδα των τιμών του 2007). Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την πορεία της συνεισφοράς της βιομηχανίας στην οικονομική μεγέθυνση των PIIGS ως reverse J-shaped (μια αρχικά απότομη πτώση συνοδεύεται από μια μικρότερη ανάκαμψη). Η συνεισφορά του κλάδου των πληροφοριών στην οικονομική μεγέθυνση των PIIGS γνώρισε σημαντική αύξηση από το 4.60% το 2015 στο 6.75% το 2012 (είχε προηγηθεί μια μακρά περίοδος σταθεροποίησης των τιμών του δείκτη σε χαμηλά επίπεδα). Η πορεία αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως J-shaped (μια αρχική σταθεροποίηση των τιμών σε χαμηλά επίπεδα συνοδεύεται από μια εντονότερη άνοδο). Παράλληλα με τη συνεισφορά της βιομηχανίας, σημαντική πτώση καταγράφει και η συνεισφορά του αγροτικού τομέα στην οικονομική μεγέθυνση των PIIGS, από το 3.46% το 2000 στο 1.90% το 2009. Έπειτα, ακολουθεί μια σχετική ανάκαμψη των τιμών του δείκτη και η σταθεροποίησή του στα επίπεδα των τιμών του 2005 (reverse J-shaped). Αντίθετα, η συνεισφορά των υπηρεσίων στην οικονομική μεγέθυνση των PIIGS γνώρισε έντονη αύξηση από το 60.5% το 2000 στο 67% το 2009. Ακολουθεί μια σταθεροποίηση των τιμών του δείκτη κατά την περίοδο 2009-2014, ενώ μετά το 2014 παρατηρείται μια πτωτική πορεία. Η πορεία του δείκτη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως inverted U-curve (η αρχικά ανοδική πορεία του δείκτη αγγίζει ένα μέγιστο επίπεδο και έπειτα αρχίζει η πτώση του). Η συνεισφορά του χρηματοοικονομικού τομέα στην οικονομική μεγέθυνση των PIIGS αυξήθηκε από το 5.43% το 2000 στο 6.56% το 2009, ενώ στο διάστημα που ακολούθησε κατέγραψε πτώση, αγγίζοντας το 4.72% το έτος 2021 (inverted U-curve). Αντίστοιχη πορεία με τη συνεισφορά του χρηματοοικονομικού κλάδου ακολούθησε και η συνεισφορά του κλάδου των real estate με αρχική αύξηση της συνεισφοράς του από το 8.4% το 2000 στο 13% το 2013, και έπειτα πτώση φθάνοντας στο 12.1% το έτος 2021. Συγκροτούν αυτές οι μετατοπίσεις μια ριζική στροφή στην κλαδική αναδιάρθρωση των PIIGS; Μάλλον όχι! Υπάρχει ωστόσο μια άμβλυνση του χάσματος ανάμεσα στις τιμές της συνεισφοράς των υπηρεσιών και της βιομηχανίας. Η Ιρλανδία καταγράφει τα υψηλότερα επίπεδα συνεισφοράς της βιομηχανίας στην οικονομική μεγέθυνση ανάμεσα στους PIIGS, ενώ η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση. Αντίθετα, η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη θέση της σχετικής κατάταξης σε ότι αφορά τη συνεισφορά της αγροτικής παραγωγής και των υπηρεσιών στην οικονομική μεγέθυνση, ενώ η Ιρλανδία απολαμβάνει τις χαμηλότερες τιμές.

Αλλά και με όρους απασχόλησης, η κυριαρχία του κλάδου των υπηρεσιών έναντι της βιομηχανίας και της αγροτικής παραγωγής συνεχίζει να είναι ευδιάκριτη στο γκρουπ των PIIGS. Πιο συγκεκριμένα, η συμμετοχή του εργατικού δυναμικού στον βιομηχανικό κλάδο έπεσε από το 29% το 2000 στο 19.4% το 2021 (η πορεία του δείκτη ακολουθεί μια reverse J-shaped curve μορφή), ενώ πτωτική υπήρξε και η πορεία της συμμετοχής του εργατικού δυναμικού στον αγροτικό τομέα με την τιμή του σχετικού δείκτη να πέφτει από το 10% το 2000 στο 5.9% το 2021. Αντίθετα, η συμμετοχή του εργατικού δυναμικού στον κλάδο των υπηρεσιών γνώρισε αύξηση από το 60.4% το 2000 στο 73.2% το 2021.

Ποια είναι όμως η σχέση που συνδέει τη συνεισφορά του κάθε κλάδου στην οικονομική μεγέθυνση με τους ρυθμούς ανάπτυξης;

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μας, φαίνεται μια θετική συσχέτιση ανάμεσα στη συνεισφορά της βιομηχανίας στην οικονομική μεγέθυνση και τους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης (r = + 0.55***). Πιο συγκεκριμένα, μια αύξηση στη συνεισφορά της βιομηχανίας κατά 1% φαίνεται να οδηγεί στη μεγέθυνση του ΑΕΠ κατά περίπου 0.45% (R-squared = 0.30). Για το σύνολο των χωρών της Ευρώπης ο αντίστοιχος συντελεστής συσχέτισης είναι r = + 0.22***. Στην περίπτωση αυτή, η αύξηση κατά 1% της συνεισφοράς της βιομηχανίας οδηγεί σε αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης κατά περίπου 0.15% (R-squared = 0.04). Για το σύνολο των χωρών της Βαλκανίων ο αντίστοιχος συντελεστής συσχέτισης είναι r = + 0.08 (μη στατιστικά σημαντικός). Στην περίπτωση αυτή, η αύξηση κατά 1% της συνεισφοράς της βιομηχανίας οδηγεί σε αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης κατά περίπου 0.06%, μη στατιστικά σημαντικός (R-squared = 0.00). Για το σύνολο των χωρών της Δυτικής Ευρώπης ο αντίστοιχος συντελεστής συσχέτισης είναι r = - 0.06 (μη στατιστικά σημαντικός). Στην περίπτωση αυτή, η αύξηση κατά 1% της συνεισφοράς της βιομηχανίας οδηγεί σε μείωση του ρυθμού ανάπτυξης κατά περίπου 0.03%, μη στατιστικά σημαντικός (R-squared = 0.00). Για το σύνολο των χωρών της Βόρειας Ευρώπης ο αντίστοιχος συντελεστής συσχέτισης είναι r = + 0.04 (μη στατιστικά σημαντικός). Στην περίπτωση αυτή, η αύξηση κατά 1% της συνεισφοράς της βιομηχανίας οδηγεί σε αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης κατά περίπου 0.02%, μη στατιστικά σημαντικός (R-squared = 0.00). Για το σύνολο των χωρών της Κεντρικής Ευρώπης ο αντίστοιχος συντελεστής συσχέτισης είναι r = + 0.19*. Στην περίπτωση αυτή, η αύξηση κατά 1% της συνεισφοράς της βιομηχανίας οδηγεί σε αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης κατά περίπου 0.20 (R-squared = 0.03). Για το σύνολο των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης ο αντίστοιχος συντελεστής συσχέτισης είναι r = + 0.17***. Στην περίπτωση αυτή, η αύξηση κατά 1% της συνεισφοράς της βιομηχανίας οδηγεί σε αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης κατά περίπου 0.18 (R-squared = 0.03). Αντίθετα, μια αύξηση κατά 1% στη συνεισφορά της αγροτικής παραγωγής οδηγεί σε πτώση του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης κατά περίπου 0.60% (παρά το αρνητικό πρόσημο, ο συντελεστής δε βρέθηκε στατιστικά σημαντικός, r=-0.12). Τέλος, η αύξηση της συνεισφοράς των υπηρεσιών κατά 1% οδηγεί σε συρρίκνωση των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης κατά περίπου 0.62% (R-squared = 0.35, r = - 0.59***). Ο αντίστοιχος συντελεστής συσχέτισης είναι ίσος με r = - 0.28***. Η αύξηση κατά 1% της συνεισφοράς των υπηρεσιών οδηγεί σε μείωση του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης κατά περίπου 0.14% (R-squared = 0.08). Ο αντίστοιχος συντελεστής συσχέτισης είναι ίσος με r = - 0.25***. Η αύξηση κατά 1% της συνεισφοράς των υπηρεσιών οδηγεί σε μείωση του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης κατά περίπου 0.19% (R-squared = 0.06). Ο αντίστοιχος συντελεστής συσχέτισης είναι ίσος με r = + 0.07 (μη στατιστικά σημαντικός). Η αύξηση κατά 1% της συνεισφοράς των υπηρεσιών οδηγεί σε αύξηση του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης κατά περίπου 0.03% (R-squared = 0.00). Ο αντίστοιχος συντελεστής συσχέτισης είναι ίσος με r = - 0.10 (μη στατιστικά σημαντικός). Η αύξηση κατά 1% της συνεισφοράς των υπηρεσιών οδηγεί σε μείωση του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης κατά περίπου 0.05%, μη στατιστικά σημαντικός (R-squared = 0.01). Ο αντίστοιχος συντελεστής συσχέτισης είναι ίσος με r = - 0.37***. Η αύξηση κατά 1% της συνεισφοράς των υπηρεσιών οδηγεί σε μείωση του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης κατά περίπου 0.74% (R-squared = 0.13). Ο αντίστοιχος συντελεστής συσχέτισης είναι ίσος με r = - 0.18**. Η αύξηση κατά 1% της συνεισφοράς των υπηρεσιών οδηγεί σε μείωση του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης κατά περίπου 0.14% (R-squared = 0.03). Αρνητική βρέθηκε και η σχέση ανάμεσα στη συμβολή του real estate στην οικονομική μεγέθυνση και τους ρυθμούς ανάπτυξης (r = - 0.48***). Πιο συγκεκριμένα, μια αύξηση της συνεισφοράς του real estate κατά 1% οδηγεί σε συρρίκνωση των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης κατά περίπου 0.67% (R-squared = 0.23).

Για την περίπτωση του γκρουπ των χωρών της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης τόσο η συνεισφορά της βιομηχανίας όσο και η αντίστοιχη των υπηρεσιών ΔΕΝ βρέθηκαν να είναι στατιστικά σημαντικές για την οικονομική μεγέθυνση (η κλαδική διάρθρωση δε φαίνεται να παίζει κάποιον ρόλο).

Ωστόσο, για το γκρουπ των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης επιβεβαιώνονται τα μοτίβα που παρατηρήσαμε και στην περίπτωση των PIIGS: συμβολή της βιομηχανίας & μεγέθυνση: 0.14** (0.14**, 0.02) συμβολή των υπηρεσιών & μεγέθυνση: -0.19*** (-0.16***, 0.03)

Δυτική Ευρώπη (OECD):

Βόρεια Ευρώπη (OECD):

Κεντρική Ευρώπη:

Μακροχρόνιες επιδράσεις (long-run coefficients):

Συνεισφορά της βιομηχανίας: +0.61 (IND --> GROWTH)

Συνεισφορά της αγροτικής παραγωγής: +2.14 (GROWTH --> AGR)

Συνεισφορά των υπηρεσιών: -0.74 (NO)

Συνεισφορά της βιομηχανίας (indusenrg): +0.84 (IND --> GROWTH)

Συνεισφορά της βιομηχανίας (mnf): +1.04 (MAN --> GROWTH)

Συνεισφορά της whlehteltransp: +0.92 (W --> GROWTH)

Συνεισφορά των πληροφοριών (infcomm): +10.71

Συνεισφορά των υπηρεσιών (serv): -0.58 (αμφίδρομη)

Συνεισφορά των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών (financeins): -0.91 (NO)

Συνεισφορά του real estate (realest): -0.91 (REA --> GROWTH)

Δυτική Ευρώπη:

Συνεισφορά της βιομηχανίας (indusenrg): +0.47

Συνεισφορά της whlehteltransp: -0.01 (no sign.)

Συνεισφορά των πληροφοριών (infcomm): -0.98 (no sign.)

Συνεισφορά των υπηρεσιών (serv): -0.44

Συνεισφορά των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών (financeins): -0.11 (no sign.)

Συνεισφορά του real estate (realest): -0.21 (no sign.)

Βόρεια Ευρώπη:

Συνεισφορά της βιομηχανίας (indusenrg): +0.12

Συνεισφορά της whlehteltransp: +0.48

Συνεισφορά των πληροφοριών (infcomm): 0.10 (no sign.)

Συνεισφορά των υπηρεσιών (serv): -0.13

Συνεισφορά των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών (financeins): -0.33 (no sign.)

Συνεισφορά του real estate (realest): -0.48

Κεντρική Ευρώπη:

Συνεισφορά της βιομηχανίας (indusenrg): +1.01

Συνεισφορά της whlehteltransp: +2.34

Συνεισφορά των πληροφοριών (infcomm): -4.39

Συνεισφορά των υπηρεσιών (serv): -0.93

Συνεισφορά των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών (financeins): -2.52

Συνεισφορά του real estate (realest): -1.14

Για το σύνολο των χωρών της Ευρώπης:

Συνεισφορά της βιομηχανίας: +0.38

Συνεισφορά των υπηρεσιών: -0.53 (αμφίδρομη σχέση)

Για τις χώρες των Βαλκανίων:

Συνεισφορά της βιομηχανίας: +0.30 (NO)

Συνεισφορά των υπηρεσιών: -0.65 (SERV --> GROWTH)

Για τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης:

Συνεισφορά της βιομηχανίας: +0.57

Συνεισφορά των υπηρεσιών: -0.49 (αμφίδρομη)

Για τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης:

Συνεισφορά της βιομηχανίας: +0.14 (NO)

Συνεισφορά των υπηρεσιών: -0.12

Για τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης:

Συνεισφορά της βιομηχανίας: +0.78

Συνεισφορά των υπηρεσιών: -1.11

Για τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης:

Συνεισφορά της βιομηχανίας: +0.24 (NO)

Συνεισφορά των υπηρεσιών: -0.88

Τι δείχνουν οι άλλες μελέτες (εμπειρικές ενδείξεις):

- κεντρικό πρόβλημα: The role of structural change in economic growth...

supply-orientated approach vs. demand-orientated (or neo-Keynesian) approach ...

Based on the observation that, beginning with the Industrial Revolution, technological change took place mainly in the manufacturing sector, authors like Kaldor (1970) and Cornwall (1977) have asserted that the expansion of this sector is a driving force for economic growth (see Verspagen, 2000). When manufacturing increases its output share – often as a response to changes in domestic demand and in comparative advantage – faster sectoral growth noticeably raises the aggregate growth rates of output and labour productivity.

Οι νόμοι του Kaldor: Kaldor’s first law of growth states that manufacturing is the engine of growth (Kaldorian hypothesis).

- πρώτος νόμος: ο ρυθμός μεταβολής του συνολικού προϊόντος σχετίζεται θετικά με τον ρυθμό μεταβολής του προϊόντος στον τομέα της βιομηχανίας (η βιομηχανία είναι η μηχανή της οικονομικής ανάπτυξης)... Alexiou and Tsaliki, 2010.

- τρίτος νόμος: ο ρυθμός μεταβολής του συνολικού προϊόντος σχετίζεται θετικά με τον ρυθμό μεταβολής της απασχόλησης στον τομέα της βιομηχανίας και αρνητικά με το ρυθμό μεταβολής της απασχόλησης στον μη βιομηχανικό τομέα.

Ο Kaldor ανέδειξε, επίσης, το στρατηγικό ρόλο που κατέχει η βιομηχανία μιας χώρας στη συνολική της ανάπτυξη...

...για τον Kaldor, κεντρική θέση στην αναπτυξιακή διαδικασία μιας χώρας κατέχει ο βιομηχανικός τομέας, η ανάπτυξη του οποίου γίνεται συνώνυμη με την οικονομική άνθηση, ενώ η αποβιομηχάνιση με την οικονομική κρίση (Τσουλφίδης, 2009).

Drakopoulos και Theodossiou (1991), Alexiadis & Tsagdis (2006), Alexiou & Tsaliki (2010), Katrakilidis,TsalikiκαιTsiakis (2013).

Jeon (2006), Chakravarty and Mitra (2009), Tsoku et. al. (2017), Ududechinyere et. al. (2018), Libanio and Moro (2006), Szirmai and Verspagen (2010), Szirmai (2012), Mercan, Kizilkaya and Okde (2015), Su and Yao (2016), Marconi, Reis and Araùjo (2016), Olamade and Oni (2016), Keho (2018), ...

manufacturing value has a positive effect on economic growth in African countries ... (Manufacturing Sector and Economic Growth: A Panel Study of Selected African Countries).

- growth of gross domestic product (GDP) is connected with variations in the share of services and the sectoral composition of GDP... Kuznets (1957), Chenery (1979), Kuznets (1966, 1971), Rostow (1971), Chenery and Syrquin (1975), Baumol et al. (1989) and Echevarria (1997).

- deficit of infrastructure may hurt the economic growth of emerging economies... Munnell (1992), Gramlich (1994) and Pradhan and Bagchi (2013).

- manufacturing sector is the main engine of growth...the expansion of manufacturing sector creates GDP growth... Kaldor (1966, 1967).

- the significance of manufacturing and services overall and individual services, which make a positive contribution in the economic development in several developing countries... Dasgupta and Singh (2005).

- the financial sector is one of the important determinants of economic growth of developing and developed countries... Roubini and Sala-i-Martin (1992), Levine (1997), Levine and Zervos (1998), Levine et al. (2000) and Jalil et al. (2010).

- Financial development and economic growth are positively correlated and finance plays an important role in growth in the long run... (Goldsmith, 1969; King and Levine, 1993; Demirguc-Kunt and Levine, 2004; Beck, Levine, and Loayza, 2000; Beck et al., 2014).

- financial sector development has a positive significant impact on the economic growth... Samargandi, Fidrmuc, and Ghosh (2013).

- https://archive.aessweb.com/index.php/5009/article/view/339/6766

...The result shows that 1% expansion in service-related sector will result in an increase of 0.64% gross domestic product or economic growth in short-run and 0.75% of GDP in the long-run... (θετική μακροχρόνια σχέση ανάμεσα στη συνεισφορά των υπηρεσιών και τους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης: Bangladesh, 1973-2017).

- strong relationship of the GDP growth with the growth of some service subsectors (Thirlwall 2003, 2013).

- growth of GDP is related to the service sector share...(Kuznets, 1957)

- the service sector positively or negatively affects gross domestic product... (Dutt and Lee, 1993)

- every one percent increase in service sector output will endorse 0.93 percent economic growth... (Saudi Arabia, 1969- 2012, Alhowaish, 2014)

- increasing share of service sector has an off-putting effect on economic growth... (Baumol, 1967), αρνητική σχέση ανάμεσα στη συνεισφορά των υπηρεσιών και την οικονομική ανάπτυξη

Η συνεισφορά της βιομηχανίας στην οικονομική μεγέθυνση βρέθηκε πως σχετιζόταν θετικά και στατιστικά σημαντικά και με τις επενδύσεις. Πιο συγκεκριμένα, μια αύξηση της συνεισφοράς της βιομηχανίας κατά 1% οδηγεί σε αύξηση των επενδύσεων κατά περίπου 0.74% (R-squared = 0.07). Αντίθετα, μια αύξηση κατά 1% στη συνεισφορά των υπηρεσιών στην οικονομική ανάπτυξη οδηγεί στην επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης κατά περίπου 1.06% (R-squared = 0.09). Η συνεισφορά της αγροτικής παραγωγής δε βρέθηκε πως ήταν στατιστικά σημαντική για την εξήγηση των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης.